Puzzel zonder plaatje
Jongeren lopen op De Pitstop binnen zonder afspraak of intake. Dat doen we bewust. Ze mogen eerst de kat uit de boom kijken en de plek en het team in hun eigen tempo leren kennen. Zo krijgen ze de ruimte om zonder tijdsdruk de verbinding met ons aan te gaan. Pas na een tijdje van observatie en contactopbouw stellen we voor om een jongere in te schrijven en wat gegevens en hulpvragen in kaart te brengen. Maar ook dat is een aanbod, geen verplichting.
In tegenstelling tot een regulier hulpverleningstraject, dat begint met lange gesprekken en vragenlijsten over elk aspect van het leven van de hulpvrager, laten wij de jongere zelf bepalen wanneer die wat met ons deelt. Het leren kennen van een jongere is daarom als het leggen van een puzzel, zonder plaatje om van af te kijken. Je weet niet hoe de puzzel eruit zal zien, maar als je goed je best doet, krijg je stukje voor stukje meer materiaal om aan te leggen.
Soms vorm je vrij snel een idee van hoe de puzzel eruitziet, maar soms wordt je na maanden nog verrast met een nieuw puzzelstukje voor een puzzel die je al dacht af te hebben. Een jongere die na weken van suf voor zich uit kijken en weinig zeggen, onze gitaar pakt en prachtig begint te spelen. Een jongen met een verstandelijke beperking en een spanningsboog van enkele minuten, die mij drie keer in een kwartier van het schaakbord veegt. Een meisje die al bijna een jaar bij ons komt, me trots een filmpje laat zien van een autorace wedstrijd, en dan zegt, “die blauwe auto, dat ben ik!”
Soms verandert één puzzelstukje de hele vorm of kleur van het beeld. Zoals de jongen die, op de vraag wie we kunnen bellen in geval van nood, doodserieus antwoordde: “Nou, gewoon 112 denk?” Of juist stukjes die zodanig op hun plek vallen dat je voor het eerst pas snapt waarnaar je kijkt. Een jongen met lastig verklaarbaar en eigenaardig gedrag, waarvan je dan na maanden zijn vader ontmoet die precies hetzelfde is. Soms laat een nieuw stukje je zien dat je tot dan toe de puzzel ondersteboven had. Een meisje die zich door niemand iets laat vertellen, helemaal losgeslagen lijkt en gigantische risico’s neemt, blijkt haar twee jongere zusjes vanaf kleins af aan te hebben opgevoed. Het laat je kijken met andere ogen, en ervaren hoe jongeren omgaan met hun omgeving en waar ze tegenaan lopen.
Het is waardevol voor het opbouwen van vertrouwen om de jongere de regie te geven in wat ze ons willen laten zien. Daarnaast zegt de vorm van het masker dat iemand opzet soms net zoveel over een jongere als dat wat eronder zit. Wat een jongere kiest niét te delen of te laten zien, vertelt iets. Iemand die kans ontnemen door alles meteen uit te vragen forceert niet alleen het contact, het zorgt er ook voor dat je die subtiele maar betekenisvolle observaties mist.
En daar wringt het met hoe het systeem werkt. Dat wil zo snel mogelijk alles op een rijtje: intake, diagnose, behandelplan. Een compleet plaatje, meteen bij binnenkomst. Alsof je een puzzel kunt leggen door de doos dicht te laten en alleen de handleiding te lezen. Dat werkt misschien bij IKEA-meubels, maar niet bij mensenlevens. Mensen laten zich niet in één blik vangen. Soms moet je wekenlang wachten op een glimlach, of maanden op een enkel puzzelstukje dat het hele beeld verandert. Dat vraagt geduld, vertrouwen en de moed om het niet te weten.
Het zijn juist die momenten die ons werk mooi maken. Kleine onthullingen die je raken, die je blik kantelen en die je eraan herinneren dat ieder mens groter, rijker en complexer is dan het plaatje dat je dacht te kennen.
Paul Kreemers
Paul Kreemers is behandelaar bij Brijder Jeugd en oprichter van jongereninloop De Pitstop in Alkmaar. In zijn columnreeks Poten in de klei neemt hij je mee in de dagelijkse praktijk van werken met jongeren met complexe problematiek zoals verslaving en dakloosheid. Zijn inzet is gericht op begeleiding die aansluit bij de leefwereld van jongeren, met aandacht voor vertrouwen, veiligheid en realistische stappen vooruit.
Namen en sommige kenmerkende details kunnen zijn aangepast in verband met privacy.
Lees hier alle columns van Paul
